اسب ارابه را مي‌كشد، يا ارابه اسب را هل مي‌دهد؟

آيا اين احساس است كه باعث ترشح هورمون‌ها و آغاز واكنش‌هاي شيميايي در بدن مي‌شود يا ترشح مواد شيميايي در بدن احساسات را پديد مي‌آورد؟

اين سئوال از پانزده سالگي در ذهن من مي‌چرخد. بگذاريد بگويم كه دو سؤال، قديمي‌ترين پرسش‌هاي ذهن من بوده‌اند ( و نه لزوما مهمترين). يكي همين كه گفتم و ديگري مفهوم دقيق پديده‌ي زمان. خوب، دومي را رها مي‌كنم فعلا.

دانش تجربي، هيچ دليل قانع كننده‌اي براي كشف اراده (نه عليت) ارائه نمي‌كند. ما فقط مي‌توانيم درباره‌ي همزماني پديده‌ها نظر بدهيم. گرم شدن آب و و وجود آتش زير ظرف آب همزمانند. بقيه‌اش common sense است به علاوه‌ي تحويل (reduction). يك مفهوم را با مفهوم ساده‌تر(؟)ي توضيح مي‌دهيم. آب گرم مي‌شود چون انرژي حركتي مولكول‌هاي آن زياد شده. تو سرما‌خورده‌اي چون ارگانيزم‌هاي بدنت تحت تاثير ويروس‌هاي مهاجم قرار گرفته. عصبانيت و استرس با ترشح هورمون‌هايي مثل آدرنالين همزمان است. گرسنگي و عشق و نفرت و ترس و pms و غيره هم شيمي خودشان را دارند.

درباره‌ي پرسش من، پاسخ از هر دو طرف درست است. مثلا با اعمال استرس خارجي، مي‌توان بدن را وادار به ترشح آدرنالين كرد. با تزريق آدرنالين هم مي‌توان احساس استرس را با تمام واكنش‌هاي ديگر بدن مثل افزايش فشار خون و انقباض ماهيچه‌اي و غيره ايجاد كرد. تا اينجا اين يعني براي كساني كه به احساساتشان اصالت زيادي مي‌دهند خبر خوبي نيست.

خوب، اين‌ها كه گفتم به چه درد مي‌خورد؟

اگر اين خزعبلات درست باشد، با يك رژيم طرحريزي شده‌ي شيميايي (و در آينده شايد الكتريكي) مي‌توان احساسات دلخواه را تجربه و بلكه مديريت كرد. اين البته حرف جديدي نيست و استفاده‌كنندگان از مواد مخدر (انواع) از قرن‌ها پيش آن را مي‌شناسند. نكته‌ي جديد، طرح‌ريزي يك رژيم الكتروشيميايي بهينه براي مديريت احساسات است. قرص آبي براي عاشق شدن، قرمز براي شجاعت، سبز براي مدارا، صورتي براي اينكه انگيزه پيدا كني ادامه بدهي، ...

چيزي كه مي‌خواهم بگويم اينست كه اگر احساسات را محرك اراده بدانيم، به اين ترتيب فاتحه‌ي اراده‌ي بشري هم خوانده شده است. اما چند نكته‌ي ديگر. اگر چنين نتيجه‌گيري‌هايي درست باشد،

-  بايد ارزش را به تجربه كردن داد و نه احساسات حاصل از تجربه.

- اصالت و ارزش خرد از احساس بيشتر است. يعني جايي كه ترديد داري، بايد به خرد تكيه‌ي بيشتري بكني تا احساس. منظور از خرد، حافظه‌ي پردازش‌شده‌ي درازمدت احساسات (حتي جمعي) است و منظور از احساس، تكيه بر دريافت آني شما از حوادث درون و برون.

- بر همگان واضح و مبرهن است (!) كه آدمي منافع كوتاه مدت اندك را بر منافع دراز مدت بسيار ترجيح مي‌دهد (اگر نمي‌دانيد برويد و از كسي مثل حامد قدوسي بپرسيد. لينكش همين بغل است). پيدا كردن نقطه‌ي تعادلي ميان منافع درازمدت و كوتاه مدت، از مهمترين تصميم‌هاي هر شخص (سازمان) است.